Theo định đề ngũ hành tạng phủ, bệnh của Gan do nhiều yếu tố gây bệnh, phân loại theo âm-dương, hư-thực, hàn-nhiệt, biểu-lý. Và mỗi loại phải tìm theo nguyên nhân mẹ-con khi bị hư, và theo nguyên nhân truyền kinh do thực chứng.
Tất cả những thay đổi để làm thành bệnh đều do khí-huyết bị thay đổi (gọi là âm dương mất quân bình). Âm tuơng trưng cho huyết, dương tượng trưng cho khí.
Khí huyết trong cơ thể thay đổi đều xét tìm nguyên nhân theo Tinh-Khí-Thần :
A-Nguyên nhân do Tinh làm ra bệnh :
Do ăn uống, thuốc men không đúng làm mất quân bình khí huyết (âm-dương), nó làm cho thiếu (hư) hay dư thừa ( thực), nên tạo ra những bệnh :
a-Khí hư, huyết không hư
b-Khí thực, huyết không hư
c-Huyết hư, khí không hư
d-Huyết thực, khí không hư
e-Khí và huyết đều hư
f-Khí và huyết đều thực.
g-Khí thực, huyết hư
h-Khì hư, huyết thực.
Như vậy bệnh của khí huyết có 8 nguyên nhân, lại chia ra 8 trường hợp cho mỗi tạng phủ, cơ thể con người có lục phủ, ngũ tạng là 11 cơ quan, sẽ có 88 loại bệnh khác nhau., thí dụ tên gọi của 1 bệnh của tim như : Tâm huyết hư, tâm khí hư, tâm âm tâm dương hư….thay những chữ tâm, can, tỳ, phế, thận, vào 1 trong 8 nguyên nhân a,b,c,d,e,f, g, h…
Nhưng nếu khi khám có chứng bệnh như thế, đông y không chữa thẳng vào chứng bệnh này, gọi là chữa ngọn, đó là biến chứng hay ảnh hưởng do mẹ-con, hay do truyền kinh.
Bệnh hư chứng do mẹ truyền cho con, có nghĩa con bệnh do mẹ hư không đủ năng lượng nuôi con, đó là 2 kinh bị bệnh. Khi mới phát bệnh, gọi là chính kinh bệnh, tạm gọi là bệnh nhẹ, thí dụ kinh tỳ thổ âm bệnh hư, nhưng khi nó hư không đủ sức nuôi con nó là phế kim, làm con nó là phổi bị bệnh, là bệnh đã bị ở 2 kinh, thì nặng hơn, lúc đó phế kim bệnh hư, sẽ không nuôi con nó là thận thủy, thì thận cũng bệnh, lúc đó là bệnh cả 3 kinh, không chữa đúng, bệnh hư truyền theo mẹ con đi đủ 5 hành thổ, kim, thủy, mộc, hỏa…
Bệnh thực, thì bệnh truyền sang bất kỳ kinh nào trong cơ thể yếu nhất, khi kinh đó bị hư, thì nó không theo quy luật mẹ con.
Hai cách truyền bệnh của đông y, khi bắt mạch có thể biết trước được, gọi là di căn. Di căn có nghĩa là bệnh qúa nặng, chữa không đúng gốc, để bệnh truyền kinh. Do đó, phương pháp chữa của đông y đối với thầy thuốc giỏi, việc ưu tiên là ngừa biến chứng truyền kinh trước, sau chữa gốc bệnh, thì tất cả các triệu chứng bệnh sẽ tự hết, không cần chữa ngọn vào các triệu chứng. Nếu chữa ngọn, mà không ngừa biến chứng và chữa gốc, bệnh cứ phát triển thêm những triệu chứng khác.
Gốc bệnh làm cao áp huyết theo đông y là mẹ truyền con, mặc dù có uống thuốc, nhưng mẹ là gan, con là bao tử, hai cơ quan này luôn thay đổi do ăn uống và do tính tình.
Lý thuyết đông y, gan thực mạnh làm con nó là tim mạnh theo mới làm ra bệnh cao áp huyết, đó là bệnh nguyên nhân do mẹ truyền, Bệnh cao áp huyết này do mẹ làm ra phải chữa gốc bệnh ở mẹ là gan, chứ không chữa ở con.
Theo quy luật mẹ con và biến chứng truyền kinh, thì bệnh gan cũng không ngoại lệ, nên bất kỳ một loại bệnh nào đều do ảnh hưởng của tinh-khí-thần.
Như gan sợ chua, làm mất máu dự trữ trong gan, làm chùng giãn gân, do ăn mặn nhiều hại thận, khiến thận hư, thận là mẹ của gan không cung cấp năng lượng nuôi gan, gan sẽ hư do bệnh của mẹ là thận, hay ăn nhiều chất đắng như barbercue, thịt nướng cháy khét, đắng vào tim hại tim là con của gan, tim bệnh thực làm gan sẽ dư thừa năng lượng không cần nuôi con, cũng sẽ bị bệnh thực. Theo biến chứng truyền kinh mộc khắc thổ, nhưng ngược lại thổ thực mạnh thừa khắc lại gan làm gan bệnh, do phổi bệnh lao là kim thực, kim sẽ khắc mộc hại sang gan….
B–Nguyên nhân do Khí làm ra bệnh:
Như khí hậu bên ngoài là phong, hàn, thử, thấp, táo, nhiệt của 4 mùa không thích hợp với thể trạng con người, thí dụ con người dù khỏe mạnh đến đâu khi làm việc đứng giữa nắng ngoài trời hay dầm mưa mãi cũng thành bệnh, đứng ngoài gió lạnh lâu, làm trong lò nung nóng nhiệt độ cao, làm việc nơi ẩm thấp…tất cả những nguyên nhân này cũng làm ra bệnh.
Loại khác do biến chứng truyền kinh, như do thận nhiều nước làm tắt hỏa ở tâm, khiến tim bị bệnh cao áp huyết, do bệnh phổi, thay vì tâm hỏa khắc phế kim, nhưng ngược lại phế kim bệnh thực lại mạnh hơn tâm hỏa, giống như trong gia đình, thông thường con sợ mẹ, ngược lại mẹ thất thế, con ăn hiếp mẹ, mẹ sợ cũng thành bệnh…
C-Nguyên nhân do Thần làm ra bệnh :
Tính tình con người thay đổi làm ra bệnh, vui qúa hại tim, lo qúa hại bao tử, buồn quá hại phổi, sợ qúa hại thận, giận qúa hại gan, trong dân gian thường nói : vui qúa hóa dại hại tim (bệnh thần kinh), lo qúa ăn mất ngon hại tỳ, buồn qúa ưa thở dài chán đời hại phổi, sợ qúa vãi đái hại thận, giận qúa bầm gan tím ruột hại gan…
Nguyễn Xuân Lam