Theo Tổ Chức Y tế Thế Giới WHO định nghĩa về sức khoẻ là:
“Sức khoẻ là một trạng thái hoàn toàn thoải mái cả về thể chất, tâm thần và xã hội, chứ không phải là chỉ là không có bệnh tật hay tàn phế”
Vậy vấn đề tâm lý và sức khỏe có thực sự ảnh hưởng đến nhau hay không?
Xuất phát từ y học cổ truyền có câu “hình thần hợp nhất” nghĩa là các tạng phủ không chỉ đảm nhận các chức năng sinh lý mà còn có sự liên kết, tác động qua lại chặt chẽ với tình chí của con người. Thân thể khỏe mạnh thì tinh thần thoải mái, sáng suốt, thư thái, ngược lại tình chí điều hòa thì chức năng tạng phủ được cân bằng. Nếu như những thứ tình chí này vượt quá giới hạn điều tiết của cơ thể thì sẽ gây ra bệnh tật, hoặc công năng tạng phủ có những thay đổi bất thường cũng có thể tác động trở lại tới tình chí. Thất tình bao gồm có 7 loại tình chí (hỷ, nộ, ưu, tư, bi, khủng, kinh) cụ thể là: vui (hỷ, kinh) quá hại Tâm, buồn (bi, ưu) quá lại Phế, lo lắng (tư) quá hại Tỳ, giận (nộ) quá hại Can, sợ (khủng) quá hại Thận. Như vậy, từ cổ xưa ông cha ta đã nhìn thấu được mối liên kết chặt chẽ này và luôn đề xướng việc dưỡng sinh và điều tiết tình chí. Tiêu biểu như lời dạy của Đại y Thiền sư Tuệ Tĩnh: “Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần. Thanh tâm, quả dục, thủ chân, luyện hình”. Trong câu đã bao hàm tất cả các khía cạnh dưỡng sinh của cơ thể, từ rèn luyện thân thể, đến điều tiết tình chí giúp bảo tồn chân khí của cơ thể để có sức khỏe cường tráng và tăng cường khả năng chống đỡ với bệnh tật. Cho nên, đối với nhóm bệnh nhân ung thư, việc giúp cho họ sớm nhận thức được tầm quan trọng của tâm lý đối với hiệu quả điều trị bệnh vô cùng rất cần thiết.
Theo số liệu từ Hiệp hội ung thư Hoa Kỳ thì có 66% người bệnh ung thư có các dấu hiệu căng thẳng kéo dài, 30% có dấu hiệu lo âu và 20-35% có dấu hiệu trầm cảm. Người bệnh ung thư thường có cảm giác không chắc chắn vào tương lai, sợ bị kỳ thị, sợ xấu xí, sợ đau, sợ mất giá trị, và hơn hết là nỗi sợ chết. Vấn đề tâm lý này càng trở nên trầm trọng hơn nếu như người bệnh và gia đình không tìm được tiếng nói chung, người bệnh cảm thấy khó diễn đạt để thổ lộ cảm giác đang diễn ra trong nội tâm họ cho người thân thấu hiểu và tìm kiếm giải pháp xử lý; kèm theo cảm giác tự ti khi nghĩ mình đang là gánh nặng của gia đình, không dám đối diện với vấn đề tâm lý của mình; ngại chia sẻ với bác sỹ vì còn e ngại, cho rằng bác sỹ quá bận rộn không có thời gian lắng nghe hoặc do người bệnh không nhận thức rõ được mối nguy hại của vấn đề tâm lý gây ra để kịp thời tìm kiếm sự trợ giúp.
Những đặc điểm tâm lý cơ bản ở bệnh nhân ung thư
Diễn biến tâm lý của bệnh nhân ung thư có thể chia ra làm từng giai đoạn:
– Giai đoạn được chẩn đoán: Khi mới bắt đầu được chẩn đoán ung thư, phần lớn bệnh nhân sẽ rơi vào tình trạng lo sợ, hoang mang, không chấp nhận sự thật rằng mình bị ung thư, sợ hãi về cái chết, lo lắng về quá trình điều trị, suy nghĩ nhiều hơn về tương lai, dự định, trách nhiệm và công việc chưa hoàn thành. Trong khi một số khác lại có biểu hiện hoàn toàn trái ngược đó là thờ ơ, chán nản, bỏ mặc cho số phận quyết định.
– Giai đoạn điều trị: Ở giai đoạn này, chủ yếu bệnh nhân sẽ cảm thấy mệt mỏi, buồn chán, lo lắng về sự thay đổi ngoại hình, về những mối quan hệ xã hội, suy nhược khi phải trải qua sự đau đớn của bệnh tật và việc điều trị kéo dài. Những mối lo về kinh tế cũng có thể xảy ra đối với những bệnh nhân có hoàn cảnh khó khăn hoặc những bệnh nhân đóng vai trò trụ cột kinh tế của gia đình. Hơn nữa, những diễn biến trong quá trình điều trị đôi khi cũng sẽ làm tăng mối lo cho người bệnh nếu như bệnh nhân đáp ứng kém và kết quả điều trị không tốt.
– Giai đoạn sau điều trị: Với căn bệnh ung thư, kết thúc điều trị chưa phải là xong. Giai đoạn sau điều trị cũng là giai đoạn quan trọng không kém, ở giai đoạn này tuy người bệnh có thể thở phào nhẹ nhõm, tinh thần phấn chấn hơn nếu như kết quả điều trị ung thư tốt, nhưng bệnh ung thư là bệnh hiện nay chưa có phương pháp điều trị triệt để nên vẫn có khả năng tái phát và di căn ở giai đoạn này. Còn nếu như không may, bệnh nhân rơi vào trường hợp đáp ứng không tốt với điều trị, bệnh diễn biến nặng hơn, lúc này cũng là lúc người bệnh suy sụp nhất kèm theo thể trạng suy kiệt và những cơn đau hành hạ khiến bệnh tình của họ càng trở nên trầm trọng hơn.
Làm sao để đối mặt với tình trạng này?
Để đối mặt được với bất kỳ vấn đề nào, chúng ta đều cần phải tìm hiểu nguồn gốc gây ra vấn đề đó, tiếp theo mới là tìm ra phương pháp tiếp cận hợp lý. Từ trước đến nay, vấn đề tâm lý luôn là vấn đề được suy xét sau cùng. Bởi vì, vấn đề này thường sẽ diễn ra rất âm thầm, mơ hồ, rất khó nhận biết, người bệnh có thể tham gia các hoạt động và làm việc như bình thường, chỉ khi nó đã vượt qua sự kiểm soát và gây ra những hậu quả nhất định thì lúc đó người ta mới nhận ra và lúc đó vấn đề mới được quan tâm, xử lý. Cho nên, việc nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề tâm lý của bệnh nhân ung thư và can thiệp sớm sẽ đem lại nhiều cơ hội và khả năng điều trị chuyển biến tích cực hơn cho người bệnh.
Đầu tiên, nguồn gốc gây ra những vấn đề tâm lý ở bệnh nhân ung thư đến từ sự thay đổi về mặt sinh lý trong cơ thể, những tổn thương về thực thể hay chức năng của các hệ cơ quan sẽ gây ra biến đổi nhất định về tâm lý. Thứ hai là đến từ hoàn cảnh môi trường bao gồm môi trường tự nhiên và xã hội (gia đình, công việc, điều kiện sống…). Nếu 2 bệnh nhân cùng được chẩn đoán ung thư như nhau nhưng ở 2 điều kiện hoàn cảnh sống (điều kiện kinh tế, hoàn cảnh gia đình, chế độ sinh hoạt…) khác nhau thì diễn biến tâm lý của bệnh nhân cũng khác nhau. Thứ ba là bác sĩ điều trị – người chịu trách nhiệm chính về mặt chuyên môn, có mức ảnh hưởng khá lớn đối với người bệnh. Yếu tố cuối cùng là từ phía người bệnh, yếu tố này vô cùng quan trọng. Mỗi người từ khi sinh ra đến khi trưởng thành, trong quá trình sống và học tập sẽ có sự tiếp nhận và xử lý thông tin khác nhau. Từ đó hình thành nên nhận thức riêng, từ nhận thức này sẽ thành lập nên thái độ đối diện và cách xử lý với khủng hoảng khác nhau ở mỗi người.
Dựa vào những nguyên nhân trên chúng ta sẽ có những giải pháp tương ứng phù hợp như:
– Lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp với từng giai đoạn, ưu tiên hạn chế tối đa sự xâm lấn và tác dụng phụ lên cơ thể người bệnh.
– Có giải pháp điều trị kết hợp bổ sung để nâng cao thể trạng, giúp người bệnh mau chóng hồi phục sức khỏe.
– Thay đổi môi trường sống phù hợp, giảm bớt căng thẳng áp lực lên người bệnh
– Tích cực chia sẻ với người bệnh để kịp thời đưa ra giải pháp cho họ, giúp họ vơi bớt áp lực. Người thân cần nói chuyện khéo léo, đồng cảm để người bệnh không cảm thấy mình là gánh nặng cho gia đình.
– Bác sĩ nên là người chủ động rút ngắn khoảng cách với người bệnh để họ có thể thoải mái chia sẻ và đưa cho họ giải pháp hợp lý.
– Sự phối hợp và can thiệp của bác sĩ chuyên khoa tâm lý có thể giúp ích nhiều trong quá trình điều trị.
– Phát triển các cộng đồng dành cho những bệnh nhân ung thư để hỗ trợ về mặt vật chất, tinh thần cho người bệnh.
– Tuyên truyền cho mọi người về tầm quan trọng của vấn đề tâm lý ở bệnh nhân ung thư trong và sau điều trị bằng các phương tiện truyền thông, các tạp chí thường thức, sách…, để mọi người hiểu và nhận biết sớm.
– Người bệnh ung thư nên tham gia các hoạt động như thiền, yoga, dưỡng sinh…để nâng cao sức khỏe và điều tiết cảm xúc, học cách chấp nhận, đối diện và vượt qua khủng hoảng.
– Tạo động lực, niềm tin cho người bệnh. Tiến sỹ Martin Seligman – Chủ tịch hiệp hội tâm lý học Mỹ, đồng thời là giáo sư tâm lý học của trường đại học Pennsylvania từng nghiên cứu về sức mạnh của tinh thần đã đưa ra kết luận rằng với những bệnh nhân ung thư, việc tạo cho họ suy nghĩ rằng nhất định vẫn có cách chữa, từ đó khiến họ có động lực để đối diện và chiến đấu với ung thư có hiệu quả hơn. Tương đương với tầm quan trọng của việc chấp nhận tình trạng của bản thân và niềm tin vào sự sống.
Từ nghìn xưa, y học cổ truyền đã có những nguyên tắc điều trị được xem là chuẩn mực mà đến nay nó vẫn còn nguyên giá trị. Khi điều trị bằng y học cổ truyền, người bệnh sẽ được chữa lành cả Thân, Tâm, Trí. Bởi vì, y học phương đông quan niệm cơ thể con người là một tiểu vũ trụ thu nhỏ, một thể thống nhất, có sự liên kết chặt chẽ giữa thể chất và tinh thần. Cho nên, y học cổ truyền luôn đưa ra phương pháp để có thể điều trị toàn diện cho người bệnh, đưa cơ thể về trạng thái cân bằng, khỏe mạnh cả về thể chất lẫn tinh thần. Đây không phải là vấn đề mới nhưng thực sự để có hiệu quả điều trị tốt hơn thì chúng ta nên chú trọng điều trị toàn diện cho người bệnh chứ không phải chỉ chú trọng một khía cạnh đơn lẻ.
BS. Nguyễn Yến – Thọ Xuân Đường