Căn bệnh hiếm gặp - Nấm đen đang gia tăng nguy hiểm

Từ sau đại dịch Covid-19, Bệnh viện Bạch Mai bắt đầu phát hiện và điều trị cho các bệnh nhân bị nhiễm nấm đen. Cụ thể: Năm 2022 là 20 ca, năm 2023 là 30 ca và tính đến hết quý 3 năm 2024 đã tiếp nhận gần 40 ca. Số lượng bệnh nhân có chiều hướng gia tăngới bệnh cảnh cũng hết sức phức tạp. Việc phát hiện, chẩn đoán và điều trị còn nhiều thách thức, khó khăn. Có người bệnh đi khám và điều trị tới hơn chục bệnh viện, đến Bệnh viện Bạch Mai mới phát hiện bị nhiễm nấm đen, di chứng và hậu quả để lại hết sức nghiêm trọng, tính mạng bị đe dọa và chất lượng cuộc sống bị giảm sút, việc điều trị cũng gian nan, di chứng để lại nặng nề. Về kinh tế, việc điều trị - thuốc men cũng tốn kém, nhiều khi vượt quá khả năng của gia đình.

Người bệnh N.Q.T (69 tuổi, quê Hải Dương) có tiền sử bệnh đái tháo đường, huyết áp cao bị đau nửa mặt, đau răng và nhổ răng số 6 từ tháng 6/2024. Từ đó đến khi phát hiện ra bệnh nhiễm nấm đen, người bệnh liên tục sốt cao, đau nhức mặt, hàm, đau đầu, đã đi khám và điều trị các chuyên khoa răng hàm mặt, tai mũi họng, thần kinh tại nhiều bệnh viện lớn. Đến ngày 30/9/2024, người bệnh nhập viện Trung tâm Bệnh Nhiệt đới - Bệnh viện Bạch Mai trong tình trạng sốt cao, đau đầu, đau vùng mặt bên phải và có áp xe phổi kèm theo.

Tại Trung tâm Bệnh Nhiệt đới, người bệnh được chỉ định làm các xét nghiệm cận lâm sàng, theo dõi từng chỉ số và xác định bị nhiễm nấm đen gây tổn thương nghiêm trọng và hoại tử một phần não và vùng xoang mặt. Như vậy, sau hơn 3 tháng kể từ khi xuất hiện triệu chứng, chỉ khi người bệnh đến Trung tâm Bệnh Nhiệt đới - Bệnh viện Bạch Mai mới được chẩn đoán đúng bệnh. Nấm đen đã thâm nhập sâu vào phổi, các xoang mặt và não, gây áp xe phổi, hoại tử một phần não và xoang mặt. Sau khi đưa ra hội chẩn toàn viện, người bệnh đã được các bác sĩ phẫu thuật thần kinh và phẫu thuật tai mũi họng kết hợp mổ để cắt bỏ phần mô hoại tử ở não và xoang. Hiện nay, bệnh nhân vẫn đang được theo dõi và tiếp tục điều trị tích cực tại Trung tâm Bệnh Nhiệt đới - Bệnh viện Bạch Mai.

PGS.TS Đỗ Duy Cường thăm khám cho bệnh nhân điều trị tại Trung tâm

Theo PGS.TS Đỗ Duy Cường - Giám đốc Trung tâm Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai: Bệnh nhiễm nấm đen (black fungus) hay còn gọi là Mucormycosis là một nhiễm trùng nặng do nấm xâm nhập vào các mô sâu trong cơ thể gây tổn thương nhồi máu và hoại tử mô, tạo thành bệnh cảnh phá hủy xoang, gây apxe não, apxe phổi, …. Nấm đen thường phát triển vào mùa hè thu, tạo ra hàng triệu bào tử bay lơ lửng trong không khí và phát triển trong môi trường ẩm thấp, yếm khí, cây cối mục nát, môi trường có phân gia súc. Nấm đen đặc biệt nguy hiểm ở bệnh nhân mắc đái tháo đường, đặc biệt là khi bệnh nhân không được điều trị đầy đủ.  

Các bào tử nấm đen có sẵn trong không khí, trên các bề mặt mà ta tiếp xúc, đặc biệt là những chỗ ẩm ướt, đất bùn, khu trang trại có phân gia súc, gỗ, cây lá, hoa quả thối rữa, ẩm mục. Nấm lây truyền vào cơ thể người qua 2 con đường: Qua đường thở, hít phải các bào tử nấm đen và qua đường tiếp xúc vết thương hở như vết đứt tay, vết xước sâu, vết cào, các vết thương khác ... Nấm đen không lây truyền từ người sang người. Nấm đen có thể thâm nhập vào phổi, vào các xoang hàm mặt và lây lan lên mắt, não, hoặc thâm nhập vào niêm mạc đường tiêu hóa. Nghiêm trọng hơn, nấm đen còn thâm nhập vào đường máu, ảnh hưởng đến các cơ quan đích như não, tim, lách. Các cơ quan bị nấm đen thâm nhập có khả năng bị tắc mạch hoại tử và bị phá hủy nhanh chóng.

Theo PGS.TS Đỗ Duy Cường: Chúng tôi nhận thấy những đối tượng nguy cơ cao dễ mắc bệnh là những người bệnh có hệ miễn dịch yếu. Đó là người bệnh đái tháo đường typ 2, nhiễm toan Ceton khi nấm đen vào cơ thể sẽ khó chống đỡ, hơn nữa nấm đen ưa môi trường đường, phát triển mạnh từ đường, nên những ai có đường huyết cao, nấm dễ sinh sôi phát triển; Người bệnh nhiễm HIV hoặc đã từng bị nhiễm Covid có biến chứng; Người bệnh ung thư, ghép tạng, ghép tế bào gốc; Người bệnh sử dụng nhóm thuốc Corticosteroid trong thời gian dài; Người bệnh bị chấn thương, phẫu thuật, bỏng; Trẻ sinh non, suy dinh dưỡng, nhẹ cân; Người bệnh giảm bạch cầu trung tính; Người tiêm chích ma túy,…. dễ bị nhiễm nấm và các bệnh truyền nhiễm khác hơn là những người khỏe mạnh bình thường. 

PGS.TS Đỗ Duy Cường khuyến cáo: Với những nhóm đối tượng có nguy cơ cao bị nhiễm nấm đen, cần chú ý các triệu chứng sau: Đau đầu, đau các xoang hàm mặt, sưng một bên mặt, đau sưng nề một bên mắt, mất khứu giác, sốt, ho và khó thở, đau bụng, buồn nôn, xuất huyết dạ dày. Bệnh nhân có những tổn thương màu đen đặc trưng trên da, xoang, mắt kèm phù nề tấy đỏ mô xung quanh. Đây là bệnh lý mới nổi tại Việt Nam sau Covid - 19 do đó dễ bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với nhiễm trùng do các vi khuẩn khác. Bệnh đòi hỏi bác sĩ khám ban đầu phải có nhiều kinh nghiệm trong nhận biết tổn thương, chẩn đoán và điều trị nấm đen.

Một số hình ảnh tổn thương của bệnh nấm đen và hình ảnh sợi nấm đen (Ảnh minh họa)

Để phòng bệnh, Nên đeo khẩu trang ở nơi công cộng, công trường, nông trường, nông trại. Chú ý môi trường vệ sinh những nơi bão lũ, thiên tai, những nơi có phân gia súc, hoa màu, cây cối bị mục ải. Chú ý phòng hộ ủng đi chân, găng tay, quần áo bảo hộ khi tham gia lao động trong môi trường nêu trên. Vệ sinh nhà cửa và thân thể sạch sẽ. Môi trường sống và làm việc cần thông thoáng, tránh tù hãm, tối tăm, ẩm thấp.

Mỗi người cần kiểm soát đường máu, kiểm soát tốt các bệnh nền. Đối với nhóm nguy cơ cao với hệ miễn dịch bị suy yếu càng cần nâng cao phòng bệnh và khi thấy một trong những dấu hiệu của bệnh cần đi kiểm tra tại các bệnh viện lớn có đủ năng lực chẩn đoán và điều trị.

Vì các dấu hiệu ban đầu dễ nhầm với các căn bệnh khác, việc chẩn đoán và điều trị khó khăn, nên người bệnh nói chung và nhóm nguy cơ cao cần tới các bệnh viện lớn để thăm khám sớm. Các chuyên gia, bác sĩ giàu kinh nghiệm sẽ kết hợp thăm khám lâm sàng, làm các xét nghiệm, chẩn đoán cận lâm sàng để xác định bệnh cảnh, mức độ nghiêm trọng để điều trị tối ưu bằng các loại thuốc chống nấm, hay kết hợp nội khoa và can thiệp ngoại khoa.

Tại Bệnh viện Bạch Mai cho thấy từ thực tế nhiều bệnh nhân sau khi đi thăm khám, điều trị nhiều nơi mà không phát hiện ra bệnh, khi vào đến Trung tâm Bệnh Nhiệt đới đã ở tình trạng nặng, nấm đã làm tổn thương não, phổi, mắt, vùng xoang mặt, niêm mạc đường tiêu hóa... Có trường hợp nhập viện khi một bên mắt, phần xoang mặt và một phần não bị hoại tử, nhiễm trùng, sốt cao, bội nhiễm khiến việc điều trị rất khó khăn và tốn kém, di chứng có thể nặng nề, tiên lượng sự sống mong manh. Nhiều người bệnh phải hội chẩn toàn viện, kết hợp chẩn đoán và điều trị đa chuyên khoa. Thậm chí có người bệnh phải phẫu thuật mắt (loại bỏ con mắt bị hoại tử), phẫu thuật thần kinh (cắt phần não hoại tử), phẫu thuật răng hàm mặt (cắt bỏ phần hoại tử xương hàm), phẫu thuật lồng ngực (xử lý áp xe phổi) kết hợp điều trị nội khoa. Quá trình nằm viện dài ngày có khi tới vài tháng và nguy cơ tái phát dai dẳng, chi phí điều trị hết sức tốn kém, đòi hỏi các y bác sĩ phải giàu kinh nghiệm và đưa ra những phác đồ tối ưu cho từng cá thể người bệnh.

Lam Thảo