Những phương pháp nào chẩn đoán nhiễm CMV sau ghép thận?

Nhiễm Cytomegalovirus (CMV) hiện nay vẫn là một trong những biến chứng nhiễm trùng thường gặp sau ghép thận. Bệnh không chỉ ảnh hưởng tới chức năng thận ghép mà còn làm tăng tỉ lệ tỉ vong của người bệnh qua nhiều tác động trực tiếp và gián tiếp. Các thuốc ức chế miễn dịch chống thải ghép có thể làm bùng phát CMV tiềm ẩn với biểu hiện từ phân lập virus trong máu không triệu chứng tới biểu hiện hội chứng giả cúm hoặc có tổn thương cơ quan nhiễm CMV. Vì vậy cần phải dự phòng cũng như điều trị hiệu quả tình trạng nhiễm CMV sau ghép thận.

Phương pháp lâm sàng

Nhiễm CMV tiên phát thường xảy ra từ 4-6 tuần sau ghép thận, các triệu chứng thường không đặc hiệu, có thể khởi phát sớm trong 20 ngày đầu hoặc muộn hơn 50 ngày sau ghép.

Nhiễm CMV hoạt động sau ghép có thể biểu hiện như hội chứng CMV hoặc bệnh CMV có tổn thương cơ quan.

Hội chứng CMV được định nghĩa là phát hiện được sự nhân lên của virus CMV trong máu cùng với các biểu hiện của hội chứng giả cúm như sốt, mệt mỏi, đau đầu, đau cơ, giảm bạch cầu, tiểu cầu.

Bệnh CMV có tổn thương cơ quan do virus tấn công vào các cơ quan như mắt, thận, phổi, màng não … nhưng thường gặp nhất là ở hệ tiêu hoá.

– Viêm ruột: đau bụng, buồn nôn, nôn, tiêu chảy.

– Viêm gan: mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, men gan AST, ALT tăng, bilirubin toàn phần tăng.

– Viêm tuỵ: Đau bụng lan ra sau lưng, men amylase, lipase tăng.

– Viêm phổi: ho, khó thở, tổn thương tâm nhiễm phổi trên X-quang kèm phân lập được CMV trong dịch rửa phế quản.

– Viêm màng não: đau đầu, buồn nôn, rối loạn ý thức, gáy cứng, có thể phân lập được CMV trong dịch não tuỷ.

– Viêm võng mạc: mờ mắt, mất thị lực trung tâm, ám điểm, soi đáy mắt có thâm nhiễm dạng bông có thể kèm theo xuất huyết võng mạc.

– Viêm thận: các biểu hiện của viêm ống-kẽ thận cấp với sự suy giảm chức năng thận kèm với mô bệnh học là phản ứng viêm, phù nề tổ chức kẽ, có thể phân lập được CMV ở mảnh sinh thiết thận.

Phương pháp cận lâm sàng

Các xét nghiệm chẩn đoán nhiễm CMV thường dùng:

​– Xét nghiệm huyết thanh học: chỉ được sử dụng trong định type huyết thanh của người cho và người nhận trước ghép, từ đó đưa ra chiến lược điều trị dự phòng.

​– Mô bệnh học: được sử dụng khi nhiễm CMV có tổn thương cơ quan đích, thường được chỉ định khi.

​– Nghi ngờ đồng nhiễm với căn nguyên khác.

​– Nghi ngờ tình trạng thải ghép.

​– Nghi ngờ nhiễm CMV nhưng không phát hiện được virus trong máu.

​– Nuôi cấy: là xét nghiệm có độ đặc hiệu cao trong việc phát hiện CMV, tuy nhiên độ nhạy thấp và đòi hỏi thời gian dài. Nuôi cấy chỉ được chỉ định khi nghi ngờ nhiễm CMV không được khẳng định qua các xét nghiệm sinh học phân tử.

​– Xét nghiệm kháng nguyên (pp65): xác định kháng nguyên pp65 ở tế bào bạch cầu nhiễm virus, được dùng để chẩn đoán nhanh tình trạng nhiễm CMV với độ nhạy cao hơn nuôi cấy, tuy nhiên có hạn chế khi người bệnh có tình trạng giảm bạch cầu.

​– Sinh học phân tử: PCR định lượng DNA CMV là xét nghiệm thường được dùng trong chẩn đoán cũng như theo dõi đáp ứng điều trị ở bệnh nhân nhiễm CMV sau ghép thận.

Chẩn đoán xác định

Lâm sàng có các biểu hiện của hội chứng giả cúm có thể kèm theo triệu chứng của tổn thương cơ quan kèm theo xét nghiệm kháng nguyên pp65 dương tính hoặc phát hiện DNA CMV qua kĩ thuật PCR định lượng.

Chẩn đoán phân biệt

Trường hợp có biểu hiện hội chứng giả cúm, cần chẩn đoán phân biệt với các nguyên nhân gây ra biểu hiện tương tự như: cúm A,B, parainfluenza, adenovirus, virus hợp bào hô hấp, coronavirus, enterovirus…

Trường hợp có tổn thương cơ quan, với mỗi cơ quan cụ thể sẽ có chẩn đoán phân biệt khác nhau như tổn thương gan cần phân biệt với viêm gan virus, viêm ruột nhiễm khuẩn, viêm màng não do virus khác…

ThS.BS Trần Minh Tuấn, Phó Giám đốc Trung tâm Ghép tạng,

Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức