Đại đa số phụ nữ sau sinh đều đã từng gặp vấn đề liên quan tới tắc tia sữa. Nếu không chăm sóc, xử lí đúng cách rất dễ dẫn tới hậu quả ít sữa, mất sữa, viêm tuyến vú, áp xe vú… Bài viết sau đây sẽ cung cấp một số thông tin cần thiết giúp phụ nữ đang cho con bú có thêm kiến thức về phòng tránh tắc tia sữa.
1. Tắc tia sữa là gì?
Tắc tia sữa là hiện tượng hệ thống ống tuyến sữa bị tắc làm sữa không chảy ra được. Sữa mẹ được sản xuất ra từ các nang sữa, theo các ống dẫn đổ về xoang chứa sữa nằm ở phía sau quầng vú, nhờ động tác bú mút của trẻ, sữa sẽ chảy ra ngoài. Tuy nhiên, vì một lý do nào đó, lòng ống dẫn bị hẹp bít lại làm sữa không thể thoát ra ngoài được. Tại chỗ tắc sẽ dần hình thành cục cứng do hiện tượng sữa đông kết. Trong khi đó, sữa vẫn tiếp tục được tiết ra làm cho các ống dẫn trước chỗ tắc ngày càng bị căng giãn. Hiện tượng này gây chèn ép các ống dẫn sữa khác, tạo ra một vòng tròn bệnh lý, làm tình trạng tắc sữa ngày càng nặng thêm.
Tắc tia sữa thường xảy ra ở các sản phụ trong những ngày đầu sau sinh và thời kỳ nuôi con bằng sữa mẹ. Tắc tia sữa sau sinh có thể khiến việc cho con bú cũng như hút sữa để tích trữ gặp nhiều khó khăn, đau đớn.
Nếu bị tắc tia sữa không điều trị kịp thời và đúng phương pháp có thể dẫn đến ít sữa, mất sữa, tắc tuyến sữa có mủ gây viêm tuyến vú, áp-xe tuyến vú, lâu dần trở thành các dải xơ hóa hay u xơ tuyến vú.
2. Nguyên nhân tắc tia sữa
Có nhiều nguyên nhân, cụ thể như sau:
– Vừa mới sinh con: tắc tia sữa sau sinh, bầu ngực chứa rất nhiều sữa nhưng vẫn không thể chảy ra ngoài cho bé bú được.
– Sữa mẹ dư thừa: hầu hết trong các trường hợp, nguyên nhân gây tắc tia sữa là do sữa mẹ còn thừa ở trong bầu ngực do em bé không bú hết hoặc bạn không hút phần sữa thừa sau khi bé đã bú no, dẫn đến sữa còn đọng lại, gây ra tắc.
– Ngực chịu áp lực: mặc một chiếc áo ngực quá chật, áo bó hoặc mang địu địu bé trước ngực đôi khi cũng khiến các tia sữa bị tắc. Ngoài ra, việc nằm sấp khi ngủ và tập luyện thể thao cũng gây ra tình trạng tương tự.
– Mẹ không cho con bú thường xuyên, mẹ bị stress.
– Một số phụ nữ có cấu tạo tuyến sữa mảnh và ngoằn nghoèo.
– Ít hút sữa ra ngoài: Nếu ít hút sữa hoặc hút không hết sữa, bạn dễ gặp phải tình trạng tắc tia sữa. Lực hút của máy yếu không thể hút hết sữa ra ngoài cũng có thể là nguyên nhân khiến bạn bị tắc tia sữa.
– Bé ngậm bắt vú mẹ không đúng: Khi bé ngậm vú mẹ không đúng cách, bé sẽ không thể bú đủ lượng sữa mẹ sản xuất ra. Do đó, sữa còn tồn đọng lại trong bầu ngực là nguyên nhân dẫn đến tắc tia sữa.
3. Triệu chứng tắc tia sữa
Tắc tia sữa thường tiến triển từ từ tăng dần, đôi khi cũng xuất hiện nhanh và rõ rệt.
– Sản phụ thường cảm thấy một hoặc hai bầu vú căng, tức và đau hơn, tình trạng này tiến triển ngày một tăng lên. Khi sờ sẽ thấy có những khối tròn bề mặt gồ ghề, mật độ cứng với nhiều kích thước khác nhau, khi chạm vào rất đau.
– Sữa không chảy ra được khi cho trẻ bú hoặc khi hút, nặn.
– Ngoài ra, sản phụ có thể xuất hiện các biểu hiện khác như: mệt mỏi, nhức đầu, sốt cao, chỗ bị tắc có thể sưng nóng đỏ đau.
4. Cách phát hiện và xử trí
Khi bạn thấy ngực của mình tự nhiên xuất hiện một khối đau, căng tức, hãy quan sát xem chỗ bị đau da có màu đỏ không, sờ xem khối đó có to không có chắc không, có bị sốt không, khi em bé bú có đau không, có ra sữa như mọi khi không, thời gian bú có giống mọi hôm không.
Nếu bạn chỉ bị một khối nhỏ hơi đau và không sốt, sữa ra chậm hơn mọi hôm thì hãy tiếp tục theo dõi cơ thể mình và chườm ấm vùng đau, xoa bóp nhẹ nhàng, tích cực uống nhiều nước và cho em bé bú thường xuyên, bú bên đau trước bên không đau sau. Nếu còn nhiều sữa thì hãy vắt ra bằng tay hoặc bằng máy, không nên để sữa đọng lại trong bầu ngực. Sau vài lần làm như vậy mà bạn thấy bầu ngực trở về như bình thường là yên tâm.
Nếu bạn bị một khối săn chắc màu hơi đỏ hoặc đỏ, sờ thấy chắc và đau tăng kèm theo bị sốt vừa hay cao, sữa ra ít làm em bé khó bú không chịu bú bên đó thì nên tới bệnh viện để khám chuyên khoa. Các bác sĩ sản khoa và các bác sĩ vật lý trị liệu sẽ thăm khám tư vấn và điều trị phù hợp.
Tùy thuộc vào tình trạng của bạn mà các bác sĩ phục hồi chức năng sẽ có biện pháp điều trị khác nhau. Việc theo dõi, phát hiện điều trị sớm, đúng cách sẽ rất hiệu quả và hạn chế nhiều những điều không mong muốn như ít sữa, mất sữa, stress, viêm tuyến vú, áp xe vú…
Do tuyến vú có cấu tạo đặc biệt và bạn đang trong thời gian nuôi con bằng sữa mẹ nên điều trị bằng các biện pháp vật lí trị liệu, phục hồi chức năng sẽ rất an toàn và hiệu quả. Các phương pháp này đang được áp dụng tại Bệnh viện Đại học Y Hà Nội bao gồm: hồng ngoại, sóng ngắn và siêu âm điều trị. Tùy thuộc vào tình trạng cụ thể mà các bác sĩ sẽ chỉ định cho bạn phương pháp nào, có cần phải kết hợp với xoa bóp không. Ngoài ra, bạn sẽ được hướng dẫn về cách massage ngực, chế độ dinh dưỡng, cách cho bú đúng, cách phòng bị tắc lại…
5. Cách phòng bệnh
– Nên cho trẻ bú càng sớm càng tốt ngay sau khi sinh.
– Cho bú đều 2 bên. Bú hết sữa ở vú bên này rồi chuyển sang vú bên kia. Trường hợp mẹ của bé có nhiều sữa mà bé bú không hết thì sau khi bé bú no phải hút sữa dư ra, tránh để ứ đọng.
– Sữa non rất đặc, dễ gây tắc, do đó trước và sau cho con bú nên day ép bầu vú nhẹ nhàng để tránh sữa đông kết.
– Giữ vệ sinh núm vú sạch sẽ sau khi cho con bú bằng cách lau rửa bằng nước đã đun sôi còn ấm.
– Giữ gìn vệ sinh răng miệng tốt trong suốt quá trình cho con bú. Ổ nhiễm khuẩn vùng răng miệng là điều kiện thuận lợi cho việc phát sinh nhiễm khuẩn ở vú trên cơ sở một nghẽn tắc sẵn có.
– Sử dụng áo ngực hoặc quần áo rộng rãi, thoải mái.
– Uống thật nhiều nước.
– Nghỉ ngơi đầy đủ, nếu được hãy áp dụng một số bài tập thiền hoặc yoga, luyện tập thể thao.
– Cố gắng giữ tinh thần vui vẻ, lạc quan nhất.\
CN. Nguyễn Thi Mai – Khoa Phục hồi chức năng – Bệnh viện ĐH Y Hà Nội